Η υπερηφάνεια είναι άρνησις του Θεού, εφεύρεσις των δαιμόνων, εξουδένωσις των ανθρώπων, μητέρα της κατακρίσεως, απόγονος των επαίνων, απόδειξη ακαρπίας, φυγαδευτήριο της βοηθείας του Θεού, πρόδρομος της παραφροσύνης, πρόξενος πτώσεων, αιτία της επιληψίας, πηγή του θυμού, θύρα της υποκρίσεως, στήριγμα των δαιμόνων, φύλαξ των αμαρτημάτων, δημιουργός της ασπλαχνίας, άγνοια της συμπαθείας, πικρός κριτής, απάνθρωπος δικαστής, αντίπαλος του Θεού, ρίζα της βλασφημίας.

2. Αρχή της υπερηφανείας είναι το τέλος της κενοδοξίας. Μέσον, η εξουδένωσις του πλησίον, η αναιδής φανέρωσις των κόπων μας, ο εσωτερικός αυτοέπαινος, το μίσος των ελέγχων. Και τέλος, η άρνησις της βοηθείας του Θεού, η εξύψωσις της ιδικής μας ικανότητος, η δαιμονική συμπεριφορά.

3. Ας το ακούσουμε όλοι όσοι θέλομε να διαφύγουμε αυτόν τον βαθύ λάκκο. Πολλές φορές το πάθος αυτό αγαπά να τρέφεται από τις ευχαριστίες που εκφράζομε στον Θεόν. Διότι δεν παρουσιάζεται τόσο αναιδής, ώστε από την αρχή να μας προτρέπει να αρνηθούμε τον Θεόν.

4. Είδα άνθρωπο να ευχαριστεί τον Θεόν με το στόμα και να κομπάζει με το εσωτερικό φρόνημα. Περί αυτού είναι αψευδής μάρτυς εκείνος ο Φαρισαίος που έλεγε στον Θεόν με απρεπή καύχηση: «Ο Θεός, ευχαριστώ σοι»! (Λουκ. ιη´ 11).

5. Όπου συνέβη πτώσις, εκεί κατασκήνωσε προηγουμένως η υπερηφάνεια. Διότι το δεύτερο είναι το προμήνυμα του πρώτου.

6. Άκουσα κάποιον αξιοσέβαστο άνδρα να λέγει: «Υπόθεσε ότι είναι δώδεκα τα πάθη της ατιμίας. Εάν ένα από αυτά, την οίησή, την αγαπήσεις ολόψυχα, αυτή θα αναπληρώσει τον τόπο και των υπολοίπων ένδεκα».

7. Ο υψηλόφρων μοναχός αντιλέγει με σφοδρότητα, ενώ ο ταπεινόφρων δεν γνωρίζει ούτε να βλέπει τον άλλον αντιπρόσωπα. Δεν σκύβει το κυπαρίσσι να βαδίσει στην γη, ούτε ο υψηλοκάριος μοναχός να αποκτήσει υπακοή.

8. Ο υψηλοκάρδιος άνθρωπος επιθυμεί να άρχει. Και δεν μπορεί η μάλλον δεν θέλει να οδηγηθεί στην τελική απώλεια με κάποιον άλλον τυχόντα τρόπο.

9. «Υπερηφάνοις Κύριος αντιτάσσεται» (Α´ Πετρ. ε´ 5), και ποιος μπορεί έπειτα να τους ελεήσει; «Ακάθαρτος παρά Κυρίω πας υψηλοκάρδιος» (Παροιμ. ιε´ 5), και ποιος θα κατορθώσει έπειτα να καθαρίσει έναν τέτοιο άνθρωπο;

10. Παίδευσις των υπερηφάνων είναι η πτώσις. Σκόλοψ αυτών είναι ο δαίμων. Εγκατάλειψίς τους εκ μέρους του Θεού είναι η απώλεια των φρενών. Και τα δυό πρώτα πολλές φορές εθεραπεύθηκαν από ανθρώπους, αλλά το τελευταίο ανθρωπίνως είναι ανίατο.

11. Όποιος αποκρούει τους ελέγχους, φανέρωσε ότι το έχει τούτο το πάθος, ενώ όποιος τους δέχεται, έχει ελευθερωθεί από τα δεσμά του.

12. Αν όχι εξ αιτίας άλλου πάθους, αλλά απ᾿ αυτό και μόνο έπεσε κάποιος από τους ουρανούς, πρέπει να εξετάσουμε μήπως και χωρίς καμμιά άλλη αρετή, αλλά με την ταπείνωση μόνο μπορούμε να ανεβούμε στους ουρανούς.

13. Η υπερηφάνεια είναι απώλεια του πλούτου και των ιδρώτων των πνευματικών. «Εκέκραξαν, και ουκ ην ο σώζων», επειδή ασφαλώς θα έκραξαν με υπερηφάνεια· «Προς Κύριον, και ουκ εισήκουσεν αυτών» (Ψαλμ. ιζ´ 42), επειδή ασφαλώς δεν απέκοπταν τις αιτίες των αμαρτιών κατά των οποίων προσεύχονταν.

14. Ένας πολύ γνωστικός γέρων συμβούλευσε πνευματικά κάποιον υπερήφανο αδελφό. Και αυτός τυφλωμένος του λέγει: «Συγχώρησέ με, πάτερ. Δεν είμαι υπερήφανος». Και ο πάνσοφος γέρων του αποκρίνεται: «Και ποια καλύτερη απόδειξη θα μας έδινες του πάθους σου, από αυτό που είπες, το «δεν είμαι υπερήφανος»; Σε τέτοιους υπερηφάνους ανθρώπους προξενεί μεγάλη ωφέλεια η υποταγή, η σκληρότερη και ατιμωτικότερη διαγωγή, καθώς και η ανάγνωσις των υπερφυσικών κατορθωμάτων των Πατέρων. Ίσως έτσι να υπάρξει σ᾿ αυτούς τους ασθενείς κάποια μικρή ελπίδα σωτηρίας.

15. Είναι ντροπή να καμαρώνει κάποιος για τον ξένο στολισμό. Ομοίως είναι εσχάτη ανοησία να υπερηφανεύεται κανείς για τα χαρίσματα του Θεού. Όσα κατορθώματα επέτυχες πριν γεννηθείς, γι᾿ αυτά μόνο να υπερηφανεύεσαι, διότι τα μετά την γέννησή σου τα χάρισε ο Θεός, καθώς επίσης και αυτή την γέννηση.

16. Όσες αρετές κατόρθωσες χωρίς τον νου και την λογική, αυτές και μόνο είναι ιδικές σου, εφ᾿ όσον τον νου και την λογική σού τα δώρισε ο Θεός. Όσες νίκες επέτυχες χωρίς το σώμα σου, αυτές και μόνο οφείλονται στην ιδική σου προσπάθεια, εφ᾿ όσον το σώμα δεν είναι ιδικό σου δημιούργημα, αλλά του Θεού.

17. Μη ξεθαρρεύσεις, παρά μόνον όταν δεχθείς την τελική απόφαση του Κριτού. Και να παρατηρείς εκείνο της ευαγγελικής παραβολής, ο οποίος μετά την ανάκλησή του στο τραπέζι του γάμου δέθηκε χειροπόδαρα και οδηγήθηκε στο σκότος το εξώτερον.

18. Μη ανυψώνεις τον αυχένα σου, ενώ είσαι πλασμένος από γη. Διότι πολλοί ερρίφθηκαν από τους ουρανούς, αν και ήσαν άγιοι και άυλοι.

19. Όταν ο δαίμων καταλάβει έδαφος στην ψυχή των οπαδών του, τότε τους παρουσιάζεται, όταν κοιμόνται η όταν είναι ξύπνιοι, υπό την μορφήν αγίου Αγγέλου η Μάρτυρος και τους δίδει πνευματικά χαρίσματα η τους αποκαλύπτει διάφορα μυστήρια· με τον σκοπό να εξαπατηθούν οι ταλαίπωροι και να χάσουν τελείως τα λογικά τους.

20. Και αν ακόμη είχαμε υποστεί μύριους θανάτους για την αγάπη του Χριστού, ούτε έτσι θα ξεπληρώναμε το χρέος μας. Διότι άλλο είναι το αίμα του Θεού και άλλο το αίμα των δούλων, όχι βέβαια ως προς την ουσία, αλλά ως προς την αξία.

21. Ας μη παύσομε ποτέ να συζητούμε για τους προ ημών Πατέρας και φωστήρας, συγκρίνοντας τους εαυτούς μας μαζί τους. Τότε θα διαπιστώσομε ότι δεν πατήσαμε καν το πόδι μας στον δρόμο της πραγματικής μοναχικής ζωής, και ότι δεν εφυλάξαμε οσίως τις υποσχέσεις μας, αλλ᾿ ότι ευρισκόμαστε ακόμη στην κατάσταση των κοσμικών.

22. Μοναχός κατ᾿ εξοχήν σημαίνει οφθαλμός της ψυχής αμετεώριστος και σωματικές αισθήσεις ακινητοποιημένες. Μοναχός είναι εκείνος που προκαλεί εναντίον του τους δαίμονας σαν άγρια θηρία, και που αναγκάζοντάς τους να απομακρύνονται από κοντά του, τους παροξύνει. Μοναχός σημαίνει αδιάκοπη έκστασις του νου και ακατάπαυστη λύπη για την παρούσα ζωή. Μοναχός σημαίνει άνθρωπος που έγινε ένα με τις αρετές, όπως ένας άλλος έγινε ένα με τις ηδονές. Μοναχός σημαίνει άσβεστο φως στον οφθαλμό της καρδίας. Μοναχός σημαίνει άβυσσος ταπεινώσεως που γκρέμισε και έπνιξε μέσα της κάθε πονηρό πνεύμα.

23. Την λήθη των αμαρτημάτων την προκαλεί η υπερηφάνεια, διότι η ενθύμησίς των προξενεί ταπεινοφροσύνη.

24. Υπερηφάνεια σημαίνει, εσχάτη πτωχεία μιάς ψυχής που παρουσιάζεται κατά φαντασίαν ως πλουσία, και που νομίζει ότι ζει στο φως, ενώ ευρίσκεται μέσα στο σκοτάδι. Όχι μόνο δεν αφήνει τούτη η μιαρά να προοδεύει κάποιος, αλλά και από υψηλά τον ρίχνει κάτω.

25. Υπερήφανος σημαίνει ρόδι σαπισμένο εσωτερικώς, που εξωτερικώς γυαλίζει το χρώμα του. Ο υπερήφανος μοναχός δεν χρειάζεται δαίμονα, διότι γίνεται πλέον ο ίδιος δαίμων και εχθρός του εαυτού του.

26. Ξένο είναι το σκοτάδι από το φως. Ομοίως ξένος είναι ο υπερήφανος από κάθε αρετή. Στις καρδιές των υπερηφάνων θα γεννηθούν λογισμοί βλασφημίας, ενώ στις ψυχές των ταπεινών ουράνιες θεωρίες. Ο κλέπτης απεχθάνεται το φως του ηλίου και ο υπερήφανος εξουθενώνει τους πράους ανθρώπους.

27. Πολλοί υπερήφανοι, δεν γνωρίζω πως, αυταπατήθηκαν κι ενόμισαν ότι έφθασαν στο ύψος της απαθείας. Αλλά την ώρα του θανάτου είδαν την πτωχεία τους. Όποιος συνελήφθη από αυτήν, δηλαδή την υπερηφάνεια, μόνο στην βοήθεια του Κυρίου μπορεί να ελπίζει, διότι γι᾿ αυτόν είναι μάταιο να περιμένει σωτηρία από ανθρώπους.

28. Συνέλαβα κάποτε τούτη την ακέφαλο πλάνη να πλησιάζει προς την καρδιά μου, ανεβασμένη επάνω στους ώμους της μητέρας της. Τις έδεσα και τις δυο με τα δεσμά της υπακοής, τις μαστίγωσα με το μαστίγιο της ευτελείας και έτσι τις ανέκρινα με ποιόν τρόπο εισέρχονται μέσα μου. Και αυτές, καθώς μαστιγώνονταν, μου έλεγαν:

«Εμείς δεν έχομε ούτε αρχή ούτε γέννηση, διότι είμαστε αρχηγοί και γεννήτορες όλων των παθών. Εμάς μας πολεμεί υπερβολικά η συντριβή της καρδίας που γεννάται από την υποταγή. Εμείς δεν ανεχόμεθα κανένα να μας εξουσιάζει. Γι᾿ αυτό και όταν λάβαμε εξουσία στους ουρανούς, αποστατήσαμε από εκεί.

» Εμείς με ένα λόγο γεννούμε όλα τα πάθη που αντιστρατεύονται στην ταπεινοφροσύνη, διότι όλα όσα την ευνοούν είναι αντιμέτωπά μας. Αλλά αφού και στον ουρανό σημειώσαμε νίκη, πως μπορείς εσύ να μας ξεφύγεις;

» Εμείς συνηθίζουμε πολλές φορές να εμφανιζώμεθα μετά από ατιμίες, από την υπακοή, από την αοργησία, από την αμνησικακία, από την πρόθυμη διακονία.

» Τέκνα ιδικά μας είναι οι πτώσεις των πνευματικών ανθρώπων, η οργή, η καταλαλιά, η πικρία, ο θυμός, η κραυγή, η βλασφημία, η υποκρισία, το μίσος, ο φθόνος, η αντιλογία, η ιδιορρυθμία, η απείθεια.

» Ένα μόνο υπάρχει που δεν μπορούμε να το νικήσουμε, και σού το φανερώνουμε, επειδή μας μαστιγώνεις:

» Εάν κατηγορείς διαρκώς τον εαυτόν σου ενώπιον του Κυρίου με ειλικρίνεια, θα μας θεωρείς ωσάν αράχνη. Ίππος επάνω στον οποίο είμαι ανεβασμένη, εγώ η υπερηφάνεια, είναι, όπως βλέπεις, η κενοδοξία. Η οσία όμως ταπείνωσις και η αυτομεμψία θα περιπαίξουν τον ίππο και τον αναβάτη του, ψάλλοντας μελωδικά την ωδή της νίκης: «Άσωμεν τω Κυρίω· ενδόξως γαρ δεδόξασται· ίππον και αναβάτην έρριψεν εις θάλασσαν» (Εξοδ. ιε´ 1) και εις άβυσσον ταπεινώσεως».

Βαθμίς εικοστή δευτέρα! Όποιος την ανέβηκε, νίκησε· εάν βεβαίως κατόρθωσε να την ανεβεί.